Khi nhắc đến tự kỷ (autism), nhiều người thường nghĩ ngay đến một “căn bệnh” cần được chữa trị. Tuy nhiên, đây là một quan điểm không chính xác và có thể gây tổn thương cho cộng đồng người tự kỷ. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tự kỷ và tại sao chúng ta cần thay đổi cách nhìn nhận về điều này.
Tự kỷ là gì?
Tự kỷ, hay chính xác hơn là Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD), là một tình trạng phát triển thần kinh phức tạp, ảnh hưởng đến cách một người giao tiếp và tương tác với thế giới xung quanh. Điều quan trọng cần nhấn mạnh là tự kỷ KHÔNG PHẢI là một căn bệnh – nó là một phần của sự đa dạng thần kinh tự nhiên trong con người.
Các biểu hiện chính của tự kỷ
Tự kỷ thường được nhận biết thông qua ba nhóm đặc điểm chính:
1. Giao tiếp:
- Khó khăn trong việc duy trì giao tiếp qua lại 2 chiều
- Khó hiểu và sử dụng ngôn ngữ cơ thể
- Có thể chậm nói hoặc không nói
- Khó khăn trong việc hiểu và thể hiện cảm xúc
2. Tương tác xã hội:
- Thích chơi một mình
- Khó tham gia vào trò chơi tưởng tượng
- Có thể không phản ứng khi được gọi tên
- Khó kết bạn hoặc duy trì các mối quan hệ xã hội
3. Hành vi và sở thích:
- Thường rập khuôn và khó thích ứng với thay đổi
- Có thể lặp đi lặp lại một số hành động
- Có sở thích đặc biệt và tập trung cao độ vào một số chủ đề
- Nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, hoặc xúc giác
Phân biệt tự kỷ với các tình trạng khác
Nhiều người thường nhầm lẫn tự kỷ với một số tình trạng khác. Dưới đây là một số điểm phân biệt quan trọng:
Tự kỷ vs ADHD:
- ADHD: Tập trung vào vấn đề chú ý và hiếu động
- Tự kỷ: Khó khăn chủ yếu về giao tiếp và tương tác xã hội
Tự kỷ vs Chậm phát triển trí tuệ:
- Chậm phát triển: Ảnh hưởng tổng thể đến khả năng học tập
- Tự kỷ: Có thể có IQ bình thường hoặc cao, nhưng gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội
Tự kỷ vs Rối loạn ngôn ngữ:
- Rối loạn ngôn ngữ: Chỉ ảnh hưởng đến khả năng ngôn ngữ
- Tự kỷ: Ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực, không chỉ ngôn ngữ
Các tình trạng thường đi kèm (Comorbidities)
Người tự kỷ có thể gặp một số tình trạng đi kèm sau:
- Rối loạn lo âu: Khoảng 11-52% người tự kỷ trải qua các vấn đề về lo âu
- ADHD: 26% người tự kỷ cũng có ADHD
- Rối loạn giấc ngủ: trên 50% người tự kỷ gặp vấn đề về giấc ngủ
Việc hiểu rõ các biểu hiện và tình trạng đi kèm giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về tự kỷ, từ đó có thể hỗ trợ tốt hơn cho người tự kỷ.
Tại sao nhiều người hiểu sai về tự kỷ?
Có ba lý do chính dẫn đến sự hiểu lầm này:
- 1. Quan điểm y học cũ: Trước đây, tự kỷ thường bị xếp vào nhóm các rối loạn tâm thần, tạo ra định kiến về “bệnh tật” trong xã hội.
- 2. Truyền thông thiếu chính xác: Phương tiện truyền thông thường vẽ nên hình ảnh cực đoan về người tự kỷ – hoặc quá bi kịch hóa, hoặc chỉ tập trung vào những “thiên tài tự kỷ”. Điều này tạo ra một cái nhìn phiến diện và thiếu thực tế.
- 3. Phương pháp can thiệp lạc hậu: Nhiều phương pháp can thiệp cũ tập trung vào việc “sửa chữa” thay vì hiểu và hỗ trợ sự phát triển tự nhiên của người tự kỷ.
Cách tiếp cận hiện đại: Mô hình phát triển
Ngày nay, các chuyên gia đề xuất một cách tiếp cận mới, gọi là mô hình phát triển (Developmental Model). Mô hình này nhấn mạnh ba điểm quan trọng:
- 1. Đa dạng thần kinh (Neurodiversity): Công nhận rằng mỗi bộ não có cách hoạt động riêng và đều có giá trị.
- 2. Môi trường phù hợp: Tập trung vào việc tạo môi trường giúp người tự kỷ phát huy được thế mạnh và tiềm năng của họ.
- 3. Chấp nhận đa dạng: Hướng tới việc thay đổi nhận thức xã hội, tạo nên sự chấp nhận và tôn trọng sự đa dạng.
Những điều cần làm rõ về tự kỷ
Để tránh những hiểu lầm phổ biến, cần khẳng định rõ tự kỷ:
- ❌ KHÔNG phải là bệnh truyền nhiễm hay bệnh về thể chất
- ❌ KHÔNG phải do cha mẹ thiếu quan tâm hay do xem thiết bị điện tử
Kết luận
Cách chúng ta nhìn nhận về tự kỷ sẽ định hình cách chúng ta hỗ trợ người tự kỷ. Thay vì coi đây là một “vấn đề” cần được “chữa trị”, hãy nhìn nhận tự kỷ như một phần của sự đa dạng tự nhiên trong cộng đồng. Điều này không chỉ giúp người tự kỷ cảm thấy được tôn trọng và chấp nhận hơn, mà còn tạo cơ hội để họ phát triển theo cách riêng của mình.
Hãy nhớ rằng: Mỗi người tự kỷ là một cá thể độc đáo với những điểm mạnh và thách thức riêng. Việc hiểu đúng về tự kỷ là bước đầu tiên để xây dựng một xã hội bao dung và hỗ trợ hơn cho cộng đồng người tự kỷ.
