Bạn đã bao giờ hỏi một đứa trẻ “Con thích ăn gì?” nhưng bé chỉ lặp lại y hệt “Con thích ăn gì?”? Bạn đã từng thấy một đứa trẻ không nói một từ nào, nhưng lại luôn dắt tay bạn đến chỗ đồ chơi yêu thích?
💡 Có thể, con không phải không giao tiếp – mà là giao tiếp theo cách khác với những gì chúng ta mong đợi.
Giao tiếp không chỉ là nói chuyện.
Giao tiếp là cách con thể hiện suy nghĩ, mong muốn và kết nối với thế giới xung quanh.
Và với trẻ tự kỷ, cách con giao tiếp có thể không giống như chúng ta, nhưng điều đó không có nghĩa là con không muốn giao tiếp.
1️⃣ Trẻ tự kỷ gặp khó khăn gì trong giao tiếp?
📌 Bạn có biết?
Khoảng 25-30% trẻ tự kỷ không phát triển ngôn ngữ chức năng, nghĩa là con không có khả năng sử dụng lời nói để giao tiếp hiệu quả trong cuộc sống hàng ngày. (Brignell et al., 2018)
💡 Ngôn ngữ không chỉ là lời nói!
🌍 80% giao tiếp của con người là giao tiếp không lời – bao gồm ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, hành động.
Nhiều trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong giao tiếp bằng ngôn ngữ, nhưng lại sử dụng rất tốt các hình thức giao tiếp khác mà đôi khi người lớn không để ý.
📌 Tại sao một số trẻ tự kỷ không nói?
🧠 Não bộ của trẻ tự kỷ xử lý ngôn ngữ theo cách khác biệt. Một số trẻ gặp khó khăn trong việc:
✔ Không hiểu các tín hiệu xã hội khi giao tiếp – Con không biết khi nào đến lượt nói, khi nào cần trả lời.
- Ví dụ: Khi mẹ hỏi “Con muốn uống nước không?”, bé có thể không hiểu rằng đây là câu hỏi cần phản hồi, mà chỉ lặp lại nguyên câu hỏi.
✔ Khó kết nối ý nghĩa với từ ngữ – Trẻ không nhận ra rằng từ ngữ là đại diện cho đồ vật hoặc hành động.
- Ví dụ: Bé có thể học thuộc từ “táo” nhưng khi muốn ăn táo, bé lại không biết cách dùng từ đó để yêu cầu.
✔ Chuyển từ giao tiếp bằng hành động sang lời nói gặp khó khăn – Vì giao tiếp bằng hành động dễ dàng hơn với con.
- Ví dụ: Thay vì nói “Mẹ ơi, con khát nước”, bé sẽ kéo tay mẹ đến chỗ ly nước – vì với con, hành động này hiệu quả hơn rất nhiều.
🎯 Thông điệp quan trọng: Không phải con không muốn giao tiếp – mà là cách con hiểu và sử dụng ngôn ngữ khác chúng ta.
2️⃣ Các hình thức giao tiếp đặc biệt của trẻ tự kỷ
📍 Echolalia – Lặp lại lời nói của người khác có nghĩa là gì?
🗣️ Có 2 loại Echolalia:
✔ Echolalia tức thì: Trẻ lặp lại ngay lập tức những gì vừa nghe.
- Ví dụ: Khi mẹ hỏi “Con muốn ăn cơm không?”, bé lặp lại ngay “Con muốn ăn cơm không?” thay vì trả lời “có” hoặc “không”.
✔ Echolalia trì hoãn: Trẻ nhắc lại câu nói đã nghe từ trước, như một cách giao tiếp.
- Ví dụ: Khi bé muốn đi ra ngoài chơi, bé có thể nói “Đừng chạy lung tung nha con!” – vì bé đã nghe mẹ nói câu này trước đó mỗi lần ra ngoài.
🎯 Điều này có nghĩa là gì?
Echolalia không đơn giản là nhại lại, mà là một giai đoạn trong quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ.
📍 Gestalt Language Processing (GLP) – Một cách học ngôn ngữ khác biệt
🗣️ Trẻ tự kỷ có thể không học từng từ đơn lẻ như “mẹ”, “con”, “ăn”, mà học theo cụm từ có sẵn.
✔ Ví dụ: Bé không học từng từ rời rạc, mà học cả cụm “Con muốn ăn cơm”.
✔ Dần dần, bé sẽ cắt nhỏ cụm từ và thay đổi theo ngữ cảnh: “Con muốn ăn phở”, “Con muốn uống sữa”.
🎯 Điều này có nghĩa là gì?
Nếu con không tự tạo câu mới ngay lập tức, không có nghĩa là con không hiểu. Con cần thời gian để tách nhỏ ngôn ngữ và sử dụng linh hoạt hơn.
📍 Giao tiếp không lời – Khi con không nói nhưng vẫn giao tiếp rất nhiều
✔ Khi khát nước, bé kéo tay mẹ đến tủ lạnh và chỉ vào chai nước.
✔ Khi muốn xem video yêu thích, bé nhìn chằm chằm vào iPad.
✔ Khi đói, bé chỉ vào hình ảnh “ăn cơm” trên bảng giao tiếp bằng hình ảnh.
💡 Con vẫn đang giao tiếp – chỉ là theo cách khác với mong đợi của chúng ta!
3️⃣ Làm sao để giúp con phát triển giao tiếp theo cách tự nhiên nhất?
🌱 Thay vì “dạy con nói”, hãy tạo ra môi trường để con MUỐN giao tiếp.
📌 Những điều cha mẹ có thể làm:
✔ Chấp nhận cách giao tiếp riêng của con: Nếu con thích ô tô, hãy chơi cùng con để tạo cơ hội cho con thể hiện mong muốn.
✔ Không ép con nói, mà tạo tình huống để con muốn giao tiếp.
✔ Sử dụng hình ảnh, biểu tượng, hoặc cử chỉ để hỗ trợ ngôn ngữ.
✔ Nói chậm và đơn giản hơn để con dễ hiểu.
💡 Hãy tạo ra những khoảnh khắc giao tiếp tự nhiên với con! Khi con cảm thấy an toàn và được hiểu, con sẽ có động lực để giao tiếp hơn.
📍 Kết luận: Trẻ tự kỷ giao tiếp theo cách riêng – và chúng ta có thể hỗ trợ con tốt hơn!
✔ Giao tiếp không chỉ là nói chuyện – mà còn là ánh mắt, cử chỉ, hành động.
✔ Echolalia không phải là nhại lại vô nghĩa – mà là một giai đoạn trong quá trình phát triển ngôn ngữ.
✔ Mỗi đứa trẻ học giao tiếp theo cách riêng, và nhiệm vụ của cha mẹ không phải là “sửa con”, mà là tìm cách kết nối với con theo cách con cần.
