Bạn đã bao giờ thấy một đứa trẻ bịt tai khi nghe tiếng ồn lớn, xoay vòng vòng liên tục, hoặc né tránh cái ôm từ cha mẹ? Bạn có từng nghĩ rằng đó là thói quen kỳ lạ, là con nghịch ngợm hay bướng bỉnh?
💡 Có thể không phải vậy đâu! Những hành vi này có thể xuất phát từ cách xử lý giác quan khác biệt của trẻ tự kỷ – một điều mà không phải ai cũng hiểu đúng.
Mỗi ngày, trẻ em tự kỷ không chỉ đối mặt với những thách thức trong giao tiếp hay tương tác xã hội, mà còn phải điều chỉnh bản thân để thích nghi với một thế giới đầy rẫy những kích thích quá tải mà người khác không hề nhận ra.
📍 Vậy điều gì khiến trẻ tự kỷ cảm nhận thế giới theo cách khác biệt? Và cha mẹ có thể làm gì để giúp con?
Câu trả lời có thể khiến bạn nhìn con mình theo một cách hoàn toàn mới.
1️⃣ Không chỉ có 5 giác quan – Chúng ta có 8 giác quan quan trọng!
Hầu hết chúng ta đều quen thuộc với 5 giác quan cơ bản:
✔ 👀 Thị giác: Nhìn và nhận diện màu sắc, hình dạng.
✔ 👂 Thính giác: Nhận biết âm thanh, tiếng động, giọng nói.
✔ 👃 Khứu giác: Cảm nhận và phân biệt mùi hương.
✔ 👅 Vị giác: Nhận biết vị ngọt, chua, mặn, đắng.
✔ 🤲 Xúc giác: Cảm nhận nhiệt độ, áp lực, kết cấu bề mặt.
💡 Nhưng còn 3 giác quan ít được nhắc đến nhưng cực kỳ quan trọng:
🔹 ⚖️ Tiền đình (Vestibular System):
- Đây là giác quan giúp chúng ta giữ thăng bằng và điều chỉnh chuyển động cơ thể.
- Nếu hệ tiền đình bị rối loạn, trẻ có thể sợ độ cao, dễ chóng mặt, hoặc thích xoay tròn liên tục.
🔹 🦵 Cảm thụ bản thể (Proprioception):
- Giúp chúng ta biết tay chân mình đang ở đâu mà không cần nhìn.
- Nếu kém nhạy cảm, trẻ có thể va vào đồ vật thường xuyên hoặc không kiểm soát lực khi cầm nắm.
🔹 ❤️ Nội cảm (Interoception):
- Giúp nhận biết đói, khát, mệt mỏi hoặc cần đi vệ sinh.
- Nếu rối loạn, trẻ có thể không nhận ra mình đang đói, hoặc quên rằng mình cần đi vệ sinh.
🧠 Khi một hoặc nhiều giác quan trong số này không hoạt động như bình thường, trẻ sẽ phản ứng với thế giới theo một cách rất khác.
2️⃣ Rối loạn xử lý cảm giác (SPD) – Khi thế giới trở nên quá tải với trẻ tự kỷ
💡 Rối loạn xử lý cảm giác (Sensory Processing Disorder – SPD) là khi não bộ phản ứng quá mức hoặc quá ít với các kích thích giác quan. Điều này có thể khiến trẻ tự kỷ có những hành vi mà cha mẹ khó hiểu:
🔹 Quá nhạy cảm (Hypersensitivity):
Ví dụ:
- Bịt tai khi nghe tiếng ồn lớn (tiếng máy xay sinh tố, còi xe).
- Khó chịu khi ai đó chạm vào mình, không thích mặc quần áo có chất liệu cứng hoặc len.
- Dễ giật mình và căng thẳng khi ở nơi đông người.
🔹 Kém nhạy cảm (Hyposensitivity):
Ví dụ:
- Không phản ứng với tiếng động lớn, không quay đầu khi có người gọi tên.
- Không cảm thấy đau khi bị trầy xước, té ngã.
- Không nhận ra khi đói, khi lạnh, hoặc khi mệt mỏi.
🔹 Tìm kiếm cảm giác mạnh hơn (Sensory Seeking):
Ví dụ:
- Thích xoay vòng, nhảy liên tục, hoặc đập tay vào tường.
- Liên tục chạm vào mọi thứ xung quanh.
- Thích nhai áo, bút, hoặc đồ vật khác để cảm nhận lực nhấn.
📌 Một trẻ có thể có cả 3 dạng này cùng lúc. Ví dụ:
✔ Trẻ có thể quá nhạy cảm với tiếng ồn (bịt tai khi nghe còi xe), nhưng lại kém nhạy cảm với đau (té ngã mà không khóc).
✔ Trẻ có thể né tránh cái ôm từ cha mẹ, nhưng lại thích siết chặt chăn để cảm thấy an toàn.
🛑 Khi cha mẹ không hiểu những điều này, trẻ rất dễ bị hiểu lầm.
❌ “Sao con cứ la hét giữa đám đông?”
❌ “Sao con cứ chạy nhảy suốt ngày không biết mệt?”
❌ “Sao con không thích mẹ ôm?”
💡 Nhưng nếu chúng ta biết rằng bộ não con đang cố gắng điều chỉnh thế giới xung quanh theo cách của riêng con, thì chúng ta sẽ có cách tiếp cận hoàn toàn khác.
3️⃣ Cha mẹ có thể làm gì để giúp con?
🎯 Điều quan trọng không phải là “sửa” con – mà là giúp con cảm thấy an toàn hơn trong môi trường của mình.
📌 Những điều cha mẹ có thể làm:
✔ Quan sát và hiểu con đang gặp khó khăn với giác quan nào.
✔ Tạo ra một môi trường phù hợp: Giảm ánh sáng quá chói, tránh âm thanh lớn đột ngột.
✔ Hỗ trợ con điều hòa cảm giác: Nếu con quá nhạy cảm với tiếng ồn, có thể cho con dùng tai nghe chống ồn. Nếu con tìm kiếm cảm giác nhai, có thể cho con nhai kẹo cao su hoặc dùng đồ chơi cảm giác.
✔ Không ép con tham gia vào những hoạt động gây khó chịu: Nếu con không thích chạm vào cát, có thể từ từ giúp con làm quen với bề mặt khác trước.
✔ Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn: Trị liệu tích hợp cảm giác (Sensory Integration Therapy), trị liệu chức năng (Occupational Therapy), hoặc chương trình QST (Massage giác quan) tại Happy Parenting.
📍 Kết luận: Tự kỷ không phải là “vấn đề”, mà là một cách cảm nhận khác biệt.
✔ Hiểu về 8 giác quan giúp cha mẹ và cộng đồng hỗ trợ trẻ tốt hơn.
✔ Trẻ tự kỷ không “quá nhạy cảm” hay “vô cảm” – mà bộ não của con xử lý giác quan theo cách khác chúng ta.
✔ Thay vì cố gắng “sửa” con, hãy giúp con điều chỉnh môi trường và phát triển theo cách phù hợp với con nhất.
📺 Trong tập tiếp theo, chúng ta sẽ khám phá về cách trẻ tự kỷ giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ khác biệt như thế nào.
💙 Hãy tiếp tục đồng hành cùng mình để hiểu rõ hơn về hành trình đặc biệt này! 🚀
