Từ “discipline” trong tiếng Anh có nguồn gốc từ từ Latin “disciplina”, có nghĩa là “dạy dỗ” và “học tập”. Điều này cho thấy bản chất thực sự của kỷ luật không phải là về việc kiểm soát trẻ, mà là về việc hướng dẫn để trẻ lớn lên và có thể tự kiểm soát bản thân.
🔴 Đèn Đỏ: Lắng Nghe và Hiện Diện
Giống như đèn đỏ báo hiệu chúng ta cần dừng lại, đây là thời điểm cha mẹ cần tạm dừng mọi phản ứng để lắng nghe và quan sát cảm xúc của con. Khoảnh khắc này đặc biệt quan trọng khi trẻ đang trải qua những cảm xúc khó khăn.
Việc dừng lại và lắng nghe thường không dễ thực hiện, đặc biệt khi cha mẹ đang mệt mỏi hoặc bận rộn. Tuy nhiên, đây là bước đầu tiên vô cùng quan trọng vì những lý do sau:
- 🧠 Giúp phát triển vùng vỏ não trước trán: Khi được lắng nghe và cảm thông, não bộ của trẻ được trải qua quá trình đồng điều chỉnh (co-regulation). Điều này sẽ hỗ trợ việc phát triển vùng não chịu trách nhiệm về khả năng kiểm soát cảm xúc về sau (self-regulation)
- ❤️ Xây dựng sự gắn bó an toàn: Trẻ cảm nhận được rằng cha mẹ luôn ở bên cạnh, sẵn sàng hỗ trợ khi con gặp khó khăn. Những trải nghiệm đó sẽ xây dựng niềm tin và cảm giác an tâm rằng con luôn có thể tìm về cha mẹ bất cứ khi nào con cần.
- 📝 Tạo dựng tấm gương tích cực: Trẻ học được cách lắng nghe và thấu hiểu người khác thông qua cách cha mẹ đối xử với mình
Khi cha mẹ dừng lại để lắng nghe, chúng ta đang dạy con rằng: cảm xúc của con được tôn trọng và được chấp nhận, dù đó là cảm xúc tích cực hay tiêu cực. Điều này giúp trẻ phát triển sự tự tin và khả năng tự điều chỉnh cảm xúc trong tương lai.
💡 Lưu ý: Lắng nghe và cảm thông với cảm xúc không phải là mềm yếu, xuống nước hay nuông chiều. Lắng nghe cảm xúc không đồng nghĩa với việc cho phép các hành vi sai trái hay hành vi không phù hợp.
🟡 Đèn Vàng: Thiết Lập Ranh Giới
Cha mẹ cần thiết lập những ranh giới rõ ràng, nhất quán nhưng không cứng nhắc.
Một trong những sai lầm phổ biến của cha mẹ là “mặc định” rằng trẻ phải hiểu được những quy định, ranh giới mà không cần giải thích rõ ràng. Điều này dễ dẫn đến những tình huống căng thẳng không đáng có.
Tương tự như đèn vàng trong giao thông, đây là giai đoạn cảnh báo và chuẩn bị. Ranh giới trong kỷ luật tích cực cũng vậy – đó không phải là rào cản hay sự cấm đoán. Ranh giới này giúp trẻ cảm thấy an toàn, là “tín hiệu chuẩn bị” giúp trẻ:
- 🎯 Hiểu rõ kỳ vọng: “Con cần cất đồ chơi vào đúng chỗ sau khi chơi xong”
- 🎯 Nắm được quy trình: “Trước khi đi ngủ, chúng ta sẽ đánh răng, thay đồ ngủ, và đọc một câu chuyện”
- 🎯 Biết được hậu quả tự nhiên: “Nếu con không mang áo ấm, con sẽ bị lạnh khi ra ngoài”
💡Lưu ý: Ranh giới cần được truyền đạt trước khi có vấn đề xảy ra, không phải đợi đến lúc trẻ vi phạm mới đưa ra. Điều này giống như việc chúng ta cần biết luật giao thông trước khi lái xe, không phải đợi đến khi gặp tai nạn mới học.
🟢 Đèn Xanh: Trao Quyền Lựa Chọn
Khi đèn xanh bật sáng, đó là lúc trao cho trẻ cơ hội được lựa chọn, được thử và sai, từ đó học cách chịu trách nhiệm với quyết định của mình. Việc trao quyền lựa chọn cho trẻ là bước cuối cùng trong quy trình kỷ luật tích cực, giống như đèn xanh cho phép người tham gia giao thông tiến về phía trước. Đây là khoảnh khắc quan trọng vì:
- 🎯 Trẻ được thực hành kỹ năng tự ra quyết định
- 🎯 Trẻ học cách chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình
- 🎯 Trẻ phát triển sự tự tin và độc lập
💡 Ví dụ: Khi trẻ muốn tự làm một việc gì đó (như tự mặc quần áo), thay vì vội vàng giúp đỡ hoặc từ chối, cha mẹ có thể:
- Cho trẻ thời gian để thử
- Hướng dẫn từng bước khi cần
- Khen ngợi nỗ lực của trẻ
- Giúp trẻ điều chỉnh nếu cần thiết
Áp Dụng Thực Tế
Tương tự như việc đèn xanh không có nghĩa là chúng ta có thể đi mà không cần quan sát, việc trao quyền lựa chọn cho trẻ không có nghĩa là cha mẹ buông lỏng hoàn toàn. Thay vào đó, cha mẹ cần:
- 👥 Đồng hành và hỗ trợ khi trẻ cần
- 👥 Tạo môi trường an toàn để trẻ thử nghiệm
- 👥 Giúp trẻ phân tích và học hỏi từ những trải nghiệm
Cuối cùng, kỷ luật tích cực không phải là công thức cứng nhắc, mà cần có sự linh hoạt dựa trên:
- Tính cách riêng của từng đứa trẻ, hãy có những mong đợi và kỳ vọng thực tế với chính bản thân và con mình.
- Bối cảnh và hoàn cảnh của gia đình, kèm theo sự nhất quán và đồng thuận giữa các thành viên trong gia đình
- Mối quan hệ tình cảm gắn bó giữa cha mẹ và con cái, mối quan hệ càng bền chặt và chất lượng, trẻ càng tin tưởng và hợp tác hơn.
💡 Ghi nhớ: Kỷ luật không phải để kiểm soát trẻ mà để giúp trẻ học cách kiểm soát chính mình. Hãy trở thành người đồng hành kiên nhẫn, hướng dẫn con vượt qua khó khăn, giống như đèn giao thông luôn đảm bảo chúng ta an toàn trên đường.
