Dạy Con Tích Cực: 0-1 Tuổi
CÁC ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN
Các kỹ năng như tập bước đi, lần đầu con mỉm cười, biết vẫy tay “bye-bye” được gọi là các mốc phát triển. Mốc phát triển là những điều đa số trẻ có thể làm được khi đến một độ tuổi nhất định. Cha mẹ có thể dạy con phát triển toàn diện và đạt được những cột mốc này bằng cách cùng chơi, hỗ trợ con học hỏi, giao tiếp, cư xử, và vận động (như trườn bò, đứng, hay nhảy).
Năm đầu đời, trẻ sơ sinh tập trung phát triển thị lực, vươn tay với, khám phá, và học hỏi bằng cách quan sát xung quanh. Khả năng nhận thức, hay sự phát triển não bộ, là quá trình học hỏi bằng cách ghi nhớ, ngôn ngữ, suy nghĩ, và lập luận. Phát triển ngôn ngữ không chỉ là phát ra âm thanh (ê a) hoặc nói “ma-ma” và “da-da”. Việc con có thể lắng nghe, hiểu lời nói, và biết tên mọi người và tên gọi đồ vật… cũng là một phần của phát triển ngôn ngữ. Vào giai đoạn này, trẻ sơ sinh phát triển những mối quan hệ gắn bó và tin tưởng với người thân – khởi đầu của kỹ năng xã hội và cảm xúc. Cách cha mẹ âu yếm, ôm ấp và chơi cùng con sẽ thiết lập nền tảng cho cách mà con sẽ tương tác xã hội sau này.
DẠY CON TÍCH CỰC
Sau đây là một vài việc mà cha mẹ có thể làm để hỗ trợ con phát triển tối ưu trong giai đoạn này:
- Trò chuyện với con. Giọng nói êm ái của cha mẹ có tác dụng xoa dịu và dỗ dành rất lớn.
- Phản hồi khi con phát ra âm thanh, lặp lại những gì con “nói” và thêm câu chữ vào. Điều này sẽ giúp con học cách sử dụng ngôn ngữ.
- Đọc sách cho con nghe để giúp con phát triển kỹ năng hiểu ngôn ngữ và phát âm.
- Hát cho con nghe và chơi nhạc sẽ giúp con phát triển tình yêu cho âm nhạc và hỗ trợ việc phát triển não bộ.
- Khen ngợi khích lệ con và dành cho con nhiều sự chú ý, yêu thương.
- Dành thời gian thể hiện tình cảm sẽ giúp con cảm thấy được quan tâm, được chăm sóc và phát triển cảm giác an tâm.
- Chơi đùa khi con tỉnh táo và thoải mái. Để ý kĩ con xem có dấu hiệu mệt mỏi hay quá sức thì có thể cho con nghỉ ngơi.
- Khi con muốn di chuyển hay sờ chạm vào những nơi hoặc đồ vật không được phép, hãy đánh lạc hướng con bằng đồ chơi và đưa con đến khu vực khác an toàn hơn.
- Chăm sóc sức khỏe thể chất, tinh thần và cảm xúc của bản thân. Nuôi dạy con có thể là một công việc tốn nhiều sức lực! Khi bạn chăm sóc tốt cho bản thân, bạn sẽ tận hưởng việc làm cha mẹ theo cách tích cực và tràn đầy yêu thương.
ĐẢM BẢO AN TOÀN
Khi gia đình có một thành viên mới là một đứa trẻ, hãy đảm bảo ngôi nhà bạn là một chốn an toàn. Hãy kiểm tra quanh nhà xem có gì có thể gây nguy hiểm cho con không. Là cha mẹ, việc của bạn là đảm bảo cho con một môi trường an toàn. Đảm bảo rằng bạn đã sẵn sàng về mặt tâm lý và tinh thần cho nhiệm vụ nuôi dạy và chăm sóc con. Sau đây là một số gợi ý về đảm bảo an toàn cho trẻ nhỏ:
- Không bao giờ rung lắc con! Trẻ sơ sinh có cơ cổ rất yếu, chưa thể tự giữ ổn định phần đầu. Nếu rung lắc con, bạn có thể làm tổn thương não của bé, thậm chí gây nguy hiểm tính mạng.
- Đảm bảo luôn đặt con nằm ngửa khi cho con ngủ để đề phòng hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (Sudden infant death syndrome – SIDS). Tìm hiểu thêm về những khuyến nghị về an toàn ngủ cho trẻ sơ sinh.
- Bảo vệ trẻ và gia đình khỏi khói thuốc lá. Không được cho phép bất kỳ ai hút thuốc trong nhà và ở gần con.
- Nếu di chuyển bằng ô tô, hãy đặt con trong ghế carseat ở băng sau, quay mặt về phía đuôi xe để đảm bảo an toàn tối đa cho con.
- Đề phòng trẻ bị mắc nghẹn bằng cách chuẩn bị thức ăn đúng độ tuổi. Không cho con chơi với những đồ chơi hay đồ vật có kích thước nhỏ, dễ nuốt phải.
- Không cho con chơi với những thứ có nguy cơ gây ngạt, che kín mặt con gây khó thở.
- Không bao giờ bưng chất lỏng nóng hay nước sôi gần con hoặc khi đang bế con.
- Vắc xin rất quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe của con. Vì trẻ em có thể gặp những căn bệnh nghiêm trọng, việc cho con đi tiêm chủng đúng lịch trình là cần thiết. Hãy nói chuyện với bác sĩ của con bạn để đảm bảo con có đủ những mũi tiêm cần thiết.
ĐẢM BẢO SỨC KHỎE
- Sữa mẹ cung cấp đủ những gì trẻ sơ sinh cần trong 6 tháng đầu đời. Vào giai đoạn từ 6 đến 12 tháng tuổi, con sẽ học về những mùi vị và cấu trúc thức ăn mới qua việc ăn dặm, nhưng sữa mẹ vẫn nên là nguồn dinh dưỡng chính.
- Cho con ăn từ từ và kiên nhẫn, khuyến khích con thử những mùi và vị mới nhưng không ép buộc con, và để ý kĩ xem con còn đói không.
- Sữa mẹ là tốt nhất cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, nếu việc nuôi con bằng sữa mẹ gây khó khăn cho bạn, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ các nhà chuyên môn uy tín và có bằng cấp rõ rằng.
- Cho con vận động. Con có thể chưa biết đi và chưa chạy nhảy được, nhưng con có thể làm nhiều thứ để chân tay được hoạt động khi thức và tỉnh táo. Hãy cho con xuống đất để học cách di chuyển, việc vận động này sẽ giúp con trở nên khỏe hơn, hỗ trợ cho quá trình học hỏi, và khám phá.
- Hạn chế không cho con ngồi trên võng, xe đẩy, ghế nhún quá lâu.
- Hạn chế thời gian nhìn vào màn hình thiết bị điện tử. Đối với trẻ em dưới 18 tháng tuổi, Viện hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến nghị rằng tốt nhất là trẻ không sử dụng thiết bị nào, ngoại trừ khi gọi video nếu cần thiết.
- Đảm bảo rằng con ngủ đủ giấc, đối với trẻ sơ sinh từ 4-12 tháng tuổi cần ngủ 12-16 tiếng / ngày 24 giờ (bao gồm cả ngủ trưa).
Phụ huynh có thể bấm vào từng độ tuổi tương ứng để tham khảo các đặc điểm phát triển và hướng dẫn nuôi dạy con tích cực. Các nội dung được chuyển ngữ từ “Positive Parenting Tips” của CDC Hoa Kỳ.
Từ 0-1 tuổi
Mỗi trẻ em là một cá thể độc lập, và có một tốc độ phát triển riêng biệt. Tuy nhiên, sự phát triển bình thường của trẻ sẽ đi theo một xu hướng có thể đoán trước, được gọi là các Mốc Phát Triển. Phát triển toàn diện phải bao gồm 4 mảng: Thể chất, Nhận thức, Giao tiếp và Tình cảm - Xã hội.
Từ 1-2 tuổi
Trong năm thứ 2, trẻ toddler chập chững học cách di chuyển nhiều hơn, có nhận thức tốt về bản thân và môi trường xung quanh. Con có nhu cầu khám phá về mọi người và mọi vật nhiều hơn. Trong giai đoạn này, trẻ toddler thể hiện sự độc lập nhiều hơn vì con đã khó khả năng tự di chuyển và làm được nhiều thứ, hành vi phản kháng vì thế cũng gia tăng. Con biết nhận ra mình trong gương và triong hình ảnh, biết bắt chước hành động của người khác. Trẻ toddler cũng biết nhận diện tên gọi của người thân và những món đồ quen thuộc, biết nói những câu đơn giản, hiểu và biết làm theo những hiệu lệnh và yêu cầu đơn giản.
Từ 2-3 tuổi
Do trẻ ngày càng mong muốn được thể hiện độc lập nên giai đoạn này thường được gọi là “khủng hoảng tuổi lên 2 – 3”. Tuy nhiên, đâylà một giai đoạn thú vị cho cha mẹ và trẻ mầm non. Trẻ toddler mầm non sẽ trải qua những thay đổi to lớn về tư duy, học hỏi, kỹ năng xã hội và cảm xúc để giúp chúng khám phá thế giới theo góc nhìn mới và hiểu được ý nghĩa của nó. Trong giai đoạn này, trẻ toddler có thể làm theo chỉ dẫn bao gồm hai hoặc ba bước, sắp xếp đồ vật theo hình dạng và màu sắc, bắt chước hành động của người lớn và bạn bè, và thể hiện nhiều loại cảm xúc đa dạng.
Từ 3-5 tuổi
Khi trẻ bước vào độ tuổi mẫu giáo, thế giới của con sẽ bắt đầu được mở rộng ra. Trẻ sẽ trở nên tự lập hơn và bắt đầu chú ý nhiều hơn đến những người lớn và trẻ em khác ngoài gia đình. Con sẽ muốn khám phá và đặt câu hỏi nhiều hơn về mọi việc xung quanh. Tương tác giữa trẻ với gia đình và mọi người sẽ giúp định hình tính cách, suy nghĩ và hành vi của con. Trong giai đoạn này, trẻ có thể đạp xe ba bánh, sử dụng kéo an toàn, nhận biết sự khác biệt giữa bạn nam và bạn nữ, tự mặc – cởi đồ, chơi với trẻ khác, kể lại một phần câu chuyện, biết hát.
Từ 6-8 tuổi
Giai đoạn này mang đến nhiều thay đổi trong cuộc sống của trẻ. Giai đoạn này, trẻ đã tự biết thay quần áo, bắt quả bóng một cách dễ dàng, hoặc biết cột dây giày thuần thục. Việc khẳng định sự độc lập dần trở nên quan trọng hơn. Những sự kiện lớn như vào tiểu học cho trẻ cơ hội tiếp cận một thế giới rộng mở hơn. Tình bạn trở nên ngày càng quan trọng. Các kĩ năng thể chất, xã hội, và tư duy phát triển nhanh trong giai đoạn này. Đây là thời điểm quan trọng để trẻ phát triển sự tự tin ở mọi khía cạnh của cuộc sống, thông qua quan hệ bạn bè, trường lớp, hay các môn thể thao.
Từ 9-11 tuổi
Trẻ mong muốn được trở nên tự chủ, tách khỏi gia đình, và các quan tâm đến bạn bè trở nên rõ ràng hơn. Có được tình bạn lành mạnh rất quan trọng với sự phát triển của trẻ. Ở giai đoạn này, áp lực đồng trang lứa (peer pressure) có tác động đáng kể. Những trẻ có cảm nhận tốt về bản thân thường có khả năng chống lại các áp lực đồng trang lứa tiêu cực, và có khả năng tự đưa ra những lựa chọn tốt. Đây là giai đoạn quan trọng để trẻ học về tinh thần trách nhiệm, khi trẻ muốn có thêm tự do. Một số bé gái đã bắt đầu có những thay đổi về thể chất. Một thay đổi lớn mà trẻ cần được chuẩn bị trong giai đoạn này là việc bắt đầu vào Cấp 2.
Từ 12-14 tuổi
Giai đoạn này trẻ có nhiều thay đổi về thể chất, tinh thần, cảm xúc và xã hội. Nội tiết tố thay đổi khi tuổi dậy thì bắt đầu. Hầu hết các bé trai đều mọc râu và lông mu và giọng trầm hơn. Hầu hết các bé gái đều mọc lông mu và ngực phát triển, đồng thời bắt đầu có kinh nguyệt. Con có thể lo lắng về những thay đổi này và cách người khác nghĩ về con. Đây cũng sẽ là thời điểm mà con có thể phải đối mặt với áp lực từ bạn bè trong việc thử thuốc lá, chất kích thích cũng như quan hệ tình dục. Những thách thức khác có thể là rối loạn ăn uống, trầm cảm và các vấn đề gia đình. Ở độ tuổi này, thanh thiếu niên có nhiều lựa chọn hơn về bạn bè, thể thao, học tập và trường học. Chúng trở nên độc lập hơn, có cá tính và sở thích riêng, mặc dù cha mẹ vẫn rất quan trọng.
Từ 15-17 tuổi
Đây là giai đoạn các thanh thiếu niên phát triển và thay đổi rõ rệt cách suy nghĩ, cảm nhận về bản thân và tương tác với mọi người. Trẻ gái đa phần đã dậy thì hoàn chỉnh, các trẻ trai thì vẫn đang trải qua giai đoạn thay đổi thể chất và dậy thì. Con có thể lo lắng về kích thước cơ thể, hình dáng hoặc cân nặng. Rối loạn ăn uống có thể xảy ra ở trẻ em gái. Trong thời gian này, trẻ đang phát triển cá tính và quan điểm riêng. Mối quan hệ với bạn bè vẫn rất quan trọng, nhưng trẻ sẽ có những mối quan tâm khác khi phát triển ý thức rõ ràng hơn về bản thân. Đây cũng là thời điểm quan trọng để dạy trẻ sự độc lập và tinh thần trách nhiệm; nhiều thanh thiếu niên quan tâm đến việc làm thêm hoặc muốn tách ra ở riêng khi vào đại học.